احیای برجام در این دولت یا دولت بعدی؟
ششمین دور از مذاکرات بین ایران و دیگر اعضای توافق هسته ای در قالب «کمیسیون مشترک برجام» که از روز شنبه ۲۲ خرداد در پایتخت اتریش آغاز شده بود، همچنان در جریان است. اظهارات مقامات ایرانی و طرف مقابل از پیشرفت گفت وگوها و در عین حال باقی ماندن برخی موانع حکایت می کند.
روز پنجشنبه ۲۷ خرداد، «ند پرایس» سخنگوی وزارت امور خارجه آمریکا در این باره گفت که پیشرفت هایی در مذاکرات احیای توافق هسته ای موسوم به برجام به دست آمده اما همچنان چالش هایی باقی مانده است. پرایس همچنین تصریح کرد که کشورش چارچوب زمانی برای پایان ششمین دور مذاکرات احیای برجام ندارد. لازم به ذکر است آمریکا به دلیل خروج از برجام و مخالفت ایران قادر به حضور مستقیم پشت میز مذاکرات نیست. بنابراین هیات آمریکایی در این گفت وگوها در هتلی دیگر در همین خیابان مستقرند تا غیرمستقیم در گفت وگوها مشارکت کنند.
قدم هایی کُند اما رو به جلو
از نگاه ناظران، گفت وگو های با واسطه و غیر مستقیم با آمریکا یکی از دلایل فرسایشی شدن مذاکرات است. مقامات جمهوری اسلامی اما تاکید دارند در صورتی حضور آمریکا را در پشت میز مذاکرات می پذیرند که کاخ سفید تحریم های ضدایرانی را لغو به سپس با رعایت تعهدات به برجام بازگردد.
افزون بر اظهارات مقامات کاخ سفید، از سخنان «میخائیل اولیانوف» نماینده روسیه، «انریکه مورا» نماینده سیاسی اتحادیه اروپا و دیگران می توان به این درک رسید که قدم ها در مذاکرات رو به جلو اما قدری کُند است. در پیوند با اختلافات نیز هر چند به طور مشخص تا کنون این مسایل رسانه ای نشده اند ولی به دو موضوع اصلی برمی گردد؛ یعنی لغو تمامی تحریم به عنوان مطالبه ایران و نیز بازگشت تهران به تعهداتی که به دنبال خروج آمریکا از توافق، کاسته است.
جدا از اقرار بر سر وجود برخی موانع و اختلافات، در این روزها دیپلمات ها و مقامات کشورهای مختلف از پیشرفت مذاکرات سخن به میان می آورند. ضمن اینکه در حوزه میدانی و عملیاتی نیز نشانه های مثبتی برای احیای برجام به چشم می خورد. به عنوان نمونه در روز های اخیر شاهد چراغ سبز آمریکا به اروپا برای عملیاتی سازی کانال مالی سوییس بودیم. «ایگنازیو کاسیس» وزیر امور خارجه سوییس در این باره اظهار کرد که جو بایدن روز سه‌شنبه ۲۵ خرداد حمایت خود را از سرعت‌بخشی به صدور مجوز نقل و انتقالات مالی برای تجارت اقلام انساندوستانه با ایران در چهارچوب سازوکار مالی سوئیس اعلام کرده است.
ضمن اینکه دولت آمریکا پنجشنبه گذشته اعلام کرد نام سه مقام پیشین ایرانی و دو شرکت را که در معامله محصولات پتروشیمی ایران نقش داشته‌اند به دلیل تغییر رفتار و موقعیت آنها از فهرست تحریم‌ها خارج کرده است. اگر چه مقامات آمریکایی تاکید کردند که این اقدام با گفت‌وگوهای احیای برجام ارتباطی ندارد اما از نگاه کارشناسان بی تاثیر بر فضای مذاکرات نیست.
به نتیجه رسیدن مذاکرات در دولت روحانی یا دولت بعدی؟
پرسشی که این روزها ذهن بسیاری از صاحبنظران و سیاستمداران را به خود درگیر کرده این است که آیا تا زمان اتمام کار دولت دوازدهم مذاکرات هسته ای به نتیجه خواهد رسید یا اینکه امضای توافق به دولت بعدی محول خواهد شد؟
در این پیوند دیدگاه های مختلفی وجود دارد به عنوان نمونه «رافائل گروسی» مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، احیای برجام را در دولت بعد محتمل می داند. گروسی روز ۲۶ خرداد در مصاحبه‌ای با روزنامه ایتالیایی «لارپوبلیکا» تاکید کرد که «برای احیای توافق هسته‌ای با ایران باید منتظر تشکیل دولت جدید در این کشور بود». وی ادامه داد: بحث‌هایی که هفته‌ها در جریان بوده، به مسایل فنی بسیار پیچیده و حساسی پرداخته است، اما آنچه مورد نیاز است، اراده سیاسی همه طرف‌هاست.
البته این اظهارنظر گروسی می تواند برایند کاهش همکاری های تهران و آژانس باشد که در پی تصویب طرح «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از حقوق ملت ایران» انجام گرفت.
نمایندگان مجلس آذرماه پارسال، کلیات و جزییات طرح مذکور را به تصویب رساندند که پس از تایید شورای نگهبان به قانون تبدیل و از سوی دولت لازم الاجرا شد. تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد، ذخیره سالانه حداقل ۱۲۰ کیلوگرم از این نوع اورانیوم در داخل کشور، افزایش سانتریفیوژ های نسل جدید و محدود سازی نظارت بازرسان آژانس تنها چند مورد از بندهای آن به شمار می رفت.
به تازگی نیز مقامات دولت از شخص رییس جمهوری گرفته تا «علی ربیعی» سخنگوی دولت اشاره هایی به سرعت بالای فعالیت های هسته ای ایران داشته اند؛ موضوعی که ناظران آن را در جهت فشار بر غرب و آژانس برای لغو تحریم ها ارزیابی می کنند.
رییس‌جمهوری اخیرا با اعلام اینکه ایران هر زمان بخواهد می‌تواند غنی‌سازی بیش از ۶۳ درصد را هم انجام بدهد، از طرف‌های مذاکره‌کننده با ایران خواست که این چند مورد باقی‌مانده را هم بپذیرند. ربیعی نیز روز سه‌شنبه ۲۵ خرداد اظهار کرد که ایران تاکنون ۶.۵ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۶۰ درصد تولید کرده است. وی ادامه داد که ایران ۱۰۸ کیلوگرم اورانیوم با درجه خلوص ۲۰ درصد در اختیار دارد.
در چنین شرایطی است که گروسی برای فشار بر دولت از امضای توافق با دولت آتی ایران سخن به میان می آورد، افرادی چون «میخائیل اولیانوف» مذاکره کننده روسیه ارشد در مذاکرات وین معتقدند برای نهایی کردن مذاکرات و دستیابی به یک توافق دست‌کم دو هفته دیگر زمان نیاز است.
از نگاه دیپلمات های کشورمان نیز باید گفت که آنها به ثمربخشی مذاکرات در همین دولت خوشبین اند. «سیدعباس عراقچی» رییس هیات مذاکره کننده ایرانی در مصاحبه با شبکه تلویزیونی «الجزیره» تاکید کرد: رسیدن به توافق منوط به تامین خواسته‌های کلیدی و رفع نگرانی های اصولی جمهوری اسلامی است و هر زمان که ما به چنین نقطه‌ای برسیم توافق صورت خواهد گرفت، چه در این دولت باشد چه در دولت آینده. البته باید بگویم اکنون بیش از هر زمان در گذشته به توافق نزدیک هستیم و شخصا بسیار امیدوارم که توافق در همین دولت صورت گیرد.