شنای «فُک خزری» در آبراه انقراض

به گزارش خبرنگار ایرنا، فک خزری به عنوان یکی از کوچک ترین اعضای خانواده فک های جهان در سال های اخیر با کاهش شدید جمعیت مواجه شده و در آخرین رده بندی جانوران در خطر نابودی اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) به عنوان گونه ای در خطر انقراض جهانی معرفی شده است.
بر اساس اعلام این اتحادیه جهانی، جمعیت فک های خزری از زمان فروپاشی شوروی در سال 1991 از یک میلیون به کمتر از 100 هزار در سال 2008 کاهش یافته و اکنون شکار و صید بی رویه و آلودگی های دریایی آخرین بازماندگان این جمعیت را همچنان تهدید می کند.
سواحل جنوب شرق خزر و آشوراده تنها جزیره ایرانی آن از بهترین زیستگاه های فک است و بخش عمده جمعیت این گونه آبزی در این منطقه زندگی می کند که بر همین اساس و با کوشش فعالان محیط زیست و حمایت مرکز تحقیقات فک کشور هلند، مرکز امداد و نجات فک خزری در جزیره آشوراده راه اندازی شده است.
برنامه حفاظت از فک خزری در سال 2008 و به دنبال انتشار نتایج به دست آمده از وضعیت جمعیت این تنها پستاندار دریاچه خزر آغاز شد که مرکز درمانی و تحقیقاتی «Zeehondencreche» کشور هلند با حدود نیم قرن پیشینه در زمینه حفاظت از فک‌ها، حامی این برنامه بود.
در بررسی‌های اولیه مشخص شد با توجه به شرایط پنج کشور حاشیه دریای خزر، ایران مناسب ‌ترین کشور برای حفاظت از فک خزری است.
از سوی دیگر همه ساله در فصل تابستان جمعیت زیادی از فک‌ ها به آب‌ های جنوبی به ویژه جنوب شرقی خزر مهاجرت می‌کنند و به همین علت جزیره آشوراده به عنوان بهترین مکان احداث ساختمان مرکز درمانی و تحقیقاتی این گونه انتخاب شد.
اما یکی از دشواری های زندگی فک های خزری شکار فراوان و مداوم آن در دیگر کشورهای حاشیه دریا بویژه روسیه و افزایش آلودگی های آب دریا است.
هر سال هزاران فک به دست شکارچیان شکار و کشته و صدها مورد نیز در تور ماهیگیران گرفتار می شوند و جان خود را از دست می دهند اما آلودگی روز افزون دریای خزر این روزها مزید بر علت شده تا نسل فک با خطر قطعی انقراض مواجه شود.
چندی پیش مدیر مرکز درمانی و تحقیقاتی فک هلند گفته بود اگر وضعیت به همین شکل پیش رود و کشورهای همسایه خزر نتوانند به ساز و کاری مناسب و همکاری منطقه ای برای نجات فک ها دست یابند، جمعیت باقی مانده این گونه تا 10 سال آینده به طور کامل از بین خواهد رفت.
نماینده مرکز تحقیقات و بازتوانی سگ های آبی هلند در ایران به خبرنگار ایرنا گفت: کوشش می کنیم تا نظر کشورهای حاشیه خزر را به وضعیت بغرنج و نگران کننده فک ها جلب کنیم.
امیر شیرازی اظهارداشت: اکنون سواحل روسیه و جمهوری داغستان این کشور و قزاقستان از مهم ترین مکان های زادآوری فک به شمار می رود اما روسیه تنها کشوری است که همچنان هر سال مجوز شکار این گونه را صادر می کند و حاضر نیست اقدامی برای نجات آن انجام دهد.
وی بیان کرد: در نتیجه فشارهای بین المللی و تلاش حامیان حیات وحش و پویش امضاهای مردمی در حمایت از فک خزری، روسیه شکار این آبزی را در سال 2018 میلادی به طور موقت ممنوع کرد اما مافیای شکار تلاش می کند با صدور پروانه های شکار غیررسمی و مخفیانه این ممنوعیت را جبران کند.
شیرازی گفت: تا چند سال پیش روسیه سالانه مجوز شکار 10 هزار فک صادر می کرد اما با هشدارهای فعالان محیط زیست و جهانی کردن خطر نابودی این گونه ارزشمند آبزی، سال گذشته میلادی این کشور تعداد مجوزهای شکار را به دو هزار فک کاهش داد.
نماینده مرکز تحقیقات و بازتوانی سگ های آبی هلند در ایران افزود: با توجه به شرایط اقلیمی کشور روسیه و سرمای شدید این کشور از پوست فک برای تولید پالتو، دستکش و کلاه استفاده می شود که این رویه همچنان ادامه دارد.
وی گفت: پس از کندن پوست فک، گوشت این پستاندار نیز به سبب دارا بودن چربی و کالری بالا در مزارع پرورش روباه کشور روسیه مورد استفاده قرار می گیرد.
شیرازی ادامه داد: رسیدن به شکارگاه‌های فک خزری در کشور روسیه به سبب ضرورت استفاده از کشتی های یخ شکن و بالگرد و یا اسنوموبیل (خودروهای دارای قابلیت حرکت در برف) گران و پرهزینه است و به همین علت شکارچیان تلاش می کنند بهره وری اقتصادی از این پستاندار آبی را به حداکثر برسانند.
وی اظهارداشت: یکی از دغدغه‌های فعالان و محققان فک خزری کاهش شدید گله های بزرگ این گونه در دریای خزر است.
او ادامه داد: مدتهاست که گله های فک دیگر در کشورهای قزاقستان، ترکمنستان و روسیه دیده نمی شود و در صورت صدور پروانه شکار سال آینده میلادی در روسیه زنگ خطر جدی برای بقا و تداوم نسل این پستاندار دریای خزر به صدا درمی آید.
شیرازی آلودگی دریای خزر را یکی دیگر از عوامل نابودی فک های خزری دانست و گفت: بررسی ها نشان داده آلودگی های این دریا به نازایی ماده فک ها و عقیم شدن نرها منجر شده است که این مساله را باید جدی گرفت.
وی یکی از اثرهای مضر آلودگی های نفتی را ایجاد ضعف در باروری فک ها اعلام کرد و افزود: بسیاری از فک ها به سبب مواجه با آلودگی‌های نفتی عقیم شده یا تولید مثل آنها سخت می شود.
پژوهشگر زیستمندان آبی دریای خزر ادامه داد: در حالی که به صورت طبیعی هر فک ماده در زمستان یک توله به دنیا می‌آورد اما گزارش های اخیر ثابت کرد این رویه به زادآوری در سه یا چهار سال یک بار تغییر کرده است.
شیرازی اضافه کرد: افزون بر تاثیر مستقیم آلودگی‌های نفتی دریای خزر و پسماندهای صنعتی سرازیر شده به دریا در حیات و باروری فک‌های خزر، خانه‌ سازی‌های بی‌رویه در ساحل دریا نیز سبب از دست رفتن ‌زیستگاه‌های این آبزی شده است.
نماینده مرکز تحقیقات و بازتوانی سگهای آبی هلند در ایران بیان کرد: آب شدن یخ های شمال دریای خزر نیز باعث زایمان زودهنگام فک ها و نارس و ضعیف شدن توله ها شده است.
شیرازی ادامه داد: کارشناسان اداره شیلات روسیه آمارهای غلط و نادرست از جمعیت فک ها به مقام های بالادست می دهند و به همین سبب هنوز کسی در این کشور به صورت جدی نگران انقراض فک نیست.
وی گفت: در روسیه فک خزری را با قابلیت بهره‌برداری اقتصادی می شناسند و به دنبال درآمد زایی بیشتر از این آبزی هستند و به همین علت تلاش گروه های حامی محیط زیست برای گنجاندن نام این گونه در کتاب گونه‌های قرمز روسیه با مقاومت مواجه می‌شود.
او به آخرین آمار جمعیت فک خزری اشاره کرد و افزود: در بررسی میدانی کارشناسان دانشگاهی در انگلستان، سال 2017 میلادی آمار فک های خزری حدود 70 هزار قلاده تخمین زده شد اما مجموعه ای تحقیقاتی زیرنظر سازمان شیلات روسیه با تکیه بر آمارسازی، رقم بالای 360 هزار قلاده از جمعیت این پستاندار را منتشر کرده است.
شیرازی بر لزوم فرهنگ سازی برای آشنایی بیشتر بومیان و صیادان گلستانی با فک خزری تاکید کرد و گفت: در چند سال اخیر کارهای آموزشی بیشتر شده و صیادان و فعالان حوزه دریا با اهمیت این گونه و چگونگی نجات فک های گرفتار در تور صیادی آشنا شدند.
پژوهشگر زیستمندان آبی دریای خزر بیان کرد: از طرف دیگر با تعیین مژدگانی 200 هزار تومانی یا جبران هزینه های حمل و نقل فک توسط ماهیگیران تا پایگاه امداد و یا هزینه تعمیر تورهای صیادی تلاش می کنیم خطر کشته شدن فک ها را به حداقل برسانیم.
منابع محلی به خبرنگار ایرنا گفتند تا بیست سال پیش ایرانیان می توانستند گله های فک خزری را در حال شنا یا استراحت در سواحل شمالی کشور ببینند اما اکنون حتی نام این گونه آبزی برای بسیاری از حاشیه نشینان خزر ناآشناست.
فک خزری که کوچک‌ ترین عضو خانواده فک‌‌های حقیقی یا بدون گوش است، در بهار و تابستان به سمت سواحل جنوبی دریای خزر که صخره‌ای یا ماسه ای است کوچ و پاییز و زمستان را در بخش شمالی دریا بر روی برف و یخ سپری می کند.
برگزاری دوره های متعدد آموزشی برای ساکنان حاشیه خزر در استان گلستان موجب شده، فک های خزری گرفتار در تور صیادان به مرکز درمان و تیمارداری این آبزی تحویل داده شوند.
امسال پنج فک در پهنه آبی دریای خزر نجات یافته و پس از تیمارداری رها شدند.
به علت اشغال نوار ساحلی خزر در ایران توسط ارگان های دولتی و اشخاص با ساخت ویلا و شهرک ها فک خزر تنها می تواند در صورت حضور نداشتن ماهیگیران در بخش کوچکی از سواحل پناهگاه حیات وحش میانکاله و جزیره آشوراده به استراحت بپردازد.
افزایش دانش عمومی و آگاه سازی جوامع حاشیه نشین زیستگاه های این پستاندار گامی موثر در پیشبرد اهداف حمایت از فک خزری است که حمایت و مشارکت گروه های سرشناس و مطرح از قبیل هنرمندان و ورزشکاران و سایر متنفذان اجتماعی و فرهنگی حتی سیاسی بر اثرگذاری آن خواهد افزود.
فک خزری که ساحل‌نشینان شمال به آن «سگ آبی» نیز می گویند، یکی از پستانداران کمیاب آبزی جهان است که فقط در دریای خزر و رودخانه‌های منتهی به آن زندگی می‌کند این گونه خزری به‌ طور میانگین 1.5 متر طول و ۸۰ کیلوگرم وزن دارد و از کوچک‌ترین انواع فک به ‌شمار می‌رود.
فک ‌ها با خوردن آبزیان بیمار و ایجاد تعادل در جمعیت آن ‌ها، در سالم سازی اکوسیستم و محیط زیست دریای خزر نقش مهمی ایفا می‌کنند.