چالشی مصلحت‌انگارانه به‌ نام "استیضاح"

به گزارش ایسنا، اواخر آبان زمزمه‌های طرح سئوال از وزیر علوم مطرح شد و چند روز بعد یعنی اوایل آذرماه جاری برخی اعضای کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس با همراهی برخی نمایندگان، طرح استیضاح وزیر علوم را کلید زدند. طرحی که بنابر اظهار نظر کارشناسان و متخصصان امر عل رغم اینکه کارشناسی شده نبود و دلایل متقن برای آن ذکر نشده بود، می توانست تبعات زیادی برای آموزش عالی کشور به همراه داشته باشد.

دکتر محمدتقی احمدی رییس دانشگاه تربیت مدرس در گفت‌وگو با ایسنا، اظهارکرد: مطمئن هستم نمایندگان مجلس شورای اسلامی به جای نگرش‌های مقطعی، استانی و محلی خود که معمولا تشنج‌ها و مشکلاتی در این زمینه‌ها وجود دارد و وضعیت را به شرایط استیضاح وزیر علوم می‌کشاند، به مصالح ملی فکر می‌کنند و ضمن پرهیز از توجه صرف به منافع شخصی خود، اجازه نمی‌دهند آموزش عالی که سرمایه‌ معنوی کشور است، دچار تزلزل، دودلی، بی‌برنامگی و سرگردانی شود.

وی در ادامه تصریح کرد: قطعا ما مطلع هستیم مشکلاتی در سیستم اداری آموزش عالی وجود دارد، ولی این مشکلات به هیچ عنوان حاد نیستند و بسیاری از دانشگاه‌ها در نتیجه استقلالی که دارند، می‌توانند در زمینه‌های مختلف تصمیم‌گیری کنند و در این مورد وزارت علوم فقط یک تسهیل‌گر است.

احمدی در خصوص راهکارهای جایگزین استیضاح اظهار کرد: من فکر می‌کنم نمایندگان مجلس به جای استیضاح، باید مسائلی نظیر بودجه‌بندی دانشگاه‌ها، تجمیع و ادغام دانشگاه‌های کوچک، ضعیف یا به اصطلاح جدیدالاحداثی را که به هیچ عنوان توجیه تاسیس نداشته‌اند، به عنوان مسائل کلیدی آموزش عالی پیگیر باشند.

رئیس دانشگاه تربیت مدرس خاطر نشان کرد: نباید دنبال این باشیم که در شهرکوچک خود یک دانشگاه تاسیس کنیم و به آن ببالیم، چرا که این رویکرد افتخاری برای آن شهر ندارد.

دکتر محمد نیلی احمدآبادی رییس دانشگاه تهران نیز به تبعات تغییرات مدیریتی و استیضاح وزیر علوم از سوی نمایندگان مجلس در آموزش عالی اشاره کرد و گفت: ما فکر می‌کنیم تغییرات مدیریتی در آموزش عالی آفت است و این نوع تغییرات ضربه بسیار محکمی به عرصه آموزش عالی خواهد زد.

همچنان که آموزش عالی یکی از بخش‌هایی است که از تغییرات متعدد وزیر ضربه خورده، لذا در مدت زمان دو سال و نیم باقی مانده دولت دوازدهم تغییر مجدد وزیر علوم، می‌تواند در آموزش عالی مشکلات بسیار زیادی ایجاد کند.

رئیس دانشگاه تهران با تاکید بر این که آموزش عالی بیش از هر جای دیگر نیازمند آرامش است، گفت: موضوعاتی نظیر آموزش و پژوهش به آرامش نیاز دارد چرا که در فضای پرتلاطم هیچ دانشجویی نمی‌تواند به فعالیت آموزشی و پژوهشی خود بپردازد. بنابراین تاکید ما این است که هر اقدامی که این فضا را ملتهب کند قطعا به ضرر آموزش عالی است.

دکتر محمود فتوحی نیز در گفت‌وگو با ایسنا، به تبعات استیضاح وزیر علوم در آموزش عالی کشور اشاره کرد و افزود: ثبات مدیریتی در شرایط فعلی کشور در همه عرصه‌ها اعم از آموزش عالی بسیار اهمیت دارد، بر اساس آن چه که من شنیده‌ام متوسط عمر مدیریتی روسای دانشگاه‌ها در کشور حدود دو سال است و وقتی کسی در مسئولیت وزارت و یا رییس دانشگاه قرار بگیرد، در آن مدت کوتاه امکان برنامه‌ریزی در حوزه مربوطه را ندارد.

رییس دانشگاه صنعتی شریف گفت: تغییرات مدیریتی زودرس و زود هنگام به زیان آموزش عالی است چرا که تمامی مدیران آموزش عالی و مسئولان اعم از وزیر و سایر افراد تلاش خود را به کار می‌گیرند تا به پیشبرد برنامه‌های آموزش عالی کشور و ارتقای علم و فناوری کمک کنند.

وی در ادامه تصریح کرد: ممکن است در عرصه آموزش عالی هم مشکلاتی وجود داشته باشد که لزوما تمامی این مشکلات قطعا از وزارت علوم ناشی نمی‌شود و مشکل از مراجع دیگری باشد، اما من تصور می‌کنم که در مجموع وزارت علوم تلاش می‌کند که در عرصه رشد علم و فناوری دانشگاه‌ها وضعیت خوبی داشته باشیم.

دکتر حسین سلیمی رییس دانشگاه علامه طباطبایی نیز در مخالفت با استیضاح وزیرعلوم گفت: به نظر من هر گونه بی ثباتی در مدیریت آموزش عالی کشور به ضرر خواهد بود، بعضاً در شرایط فعلی بسیاری معضل آموزش عالی کشور را کمبود بودجه تلقی می‌کنند در حالی که بی‌ثباتی و تغییر مدام مدیریتی ضربه سنگین‌تری به این عرصه خواهد زد.

دکتر خاکی صدیق نیز با تاکید بر این که ریشه بسیاری از موضوعاتی که به وزارت علوم مرتبط می‌شود و از آن انتقاد می‌کنند، خارج از اختیارات وزیر علوم است، گفت: آموزش عالی در شرایط فعلی بیش از هر زمانی دیگر به ثبات و آرامش نیاز دارد و امیدواریم نمایندگان مجلس اجازه دهند شاهد ثبات مدیریتی در آموزش عالی باشیم.

رئیس دانشگاه خواجه نصیر خاطرنشان کرد: امیدواریم نمایندگان مجلس اجازه دهند وزارت علوم در این مدت باقیمانده دولت برنامه‌های خود را اجرایی کند و ما در آموزش عالی شاهد ثبات مدیریتی باشیم.

محمد کافی رییس دانشگاه فردوسی مشهد نیز سیاست جدید وزارت علوم را ساماندهی مراکز آموزش عالی دانست و عنوان کرد: گاهی شرایط اقتضا می‌کند که برخی از مراکز آموزش عالی کوچک تر حذف شوند و یا تغییر ماموریت دهند، اما نمایندگان مجلس فکر می‌کنند که این اقدام در جهت حذف مراکز آموزش عالی است درحالی‌که بنا بر سیاست وزارت علوم قرار نیست مرکزی حذف شود بلکه ماموریت‌های مراکز آموزشی متناسب با ظرفیت‌های مناطق مختلف تغییر خواهد کرد.

وی اضافه کرد: اکنون در کوچکترین شهرستان‌ها و بخش‌های کشور یک دانشگاه تاسیس شده و این دانشگاه‌ها به جای آن که به پیشبرد اهداف آموزش عالی کمک کنند، خود ایجاد کننده مشکل شده‌اند .

رییس دانشگاه فردوسی مشهد اظهار کرد: استیضاح وزیر علوم به این موضوع برمی‌گردد که هر نماینده‌ای فکر می‌کند می‌تواند خواسته‌ها و منویات خود را با فشار بر روی وزیر مربوطه تامین کند.

کافی با اشاره به اینکه تعداد اندکی از نمایندگان فکر می‌کنند که دانشگاه نیز مانند یک اداره اجرایی است، که با تغییر یک مدیر می‌توانند شرایط را تغییر دهند، افزود: همه ما خوب می دانیم که مدیریت دانشگاه از پیچیده‌ترین مدیریت‌هاست به همین خاطر است که در انتخاب یک رئیس دانشگاه وسواس زیادی به کار گرفته می‌شود و علاوه بر وزارت علوم، شورای انقلاب فرهنگی نیز باید وی را تایید کند. با این وجود، نمایندگان مجلس دیگر نباید به خود اجازه دهند که از وزیر درخواست تغییر رئیس دانشگاه را داشته باشند.

وی ادامه داد: تعداد اندکی از نمایندگان مجلس درخواست‌هایی مبنی بر تغییر روسای برخی از دانشگاه‌ها را داشته‌اند که درخواست‌های منطقی و مستدلی نیست. زیرا به دنبال تغییرات و شرایطی که در این مدت پیش آمده وزارت علوم دستخوش بیشترین تغییرات در دولت یازدهم و دوازدهم شده است و حدود ۴ تا ۵ وزیر در مدت کمتر از پنج سال تغییر کرده اند؛ این تغییرات و بی ثباتی مهم ترین عاملی است که اجازه نمی‌دهد سیاست‌های کلان آموزش عالی پیش رود.

تاسیس دانشگاه‌های جدید به نفع شرایط فعلی کشور نیست

رییس دانشگاه فردوسی مشهد تاکید کرد: برخی از نمایندگان انتظار دارند که در شهرشان دانشگاه ایجاد شود چراکه می تواند برای توسعه آن منطقه‌ موثر باشد، اما متاسفانه کاری که در این زمینه انجام شده، کپی سازی و ایجاد دانشگاه های بدون تعریف ماموریت است و با توجه به اینکه دانشگاه های دولتی از بودجه ملت استفاده می‌کنند باید بررسی کرد که چقدر ضرورت دارد که در یک شهر تاسیس شوند. لذا نمایندگان باید این را در نظر بگیرند که این امر به نفع کشور در شرایط فعلی نیست.

وی ادامه داد: تعداد اندکی از نمایندگان تنها به کارنامه خود فکر می‌کنند و برخی دیگر گمان می‌کنند که با ایجاد دانشگاه در شهرشان اشتغال ایجاد می شود، در حالی که اکنون بیشترین نیروی بیکار را در میان فارغ التحصیلان کارشناسی و ارشد داریم بنابراین با این اقدام بیکاری در آن منطقه افزایش خواهد یافت زیرا زمینه‌ای برای اشتغال آن‌ها در نظر گرفته نشده است.

ضرورت توجه به «ثبات مدیریت سیستم آموزش عالی«

کافی، یکی از مهمترین دلایل پیشرفت نظام آموزش عالی را ثبات مدیران آن دانست و بیان کرد: ثبات مدیریت در سیستم آموزش عالی کشور به خصوص در شرایطی که آموزش عالی ما با مشکلات فراوانی نظیر مشکلات معیشتی و رقابت های سنگین میان کشورهای منطقه دست و پنجه نرم می کند، بسیار اهمیت دارد.

وی افزود: در حال حاضر ما نیاز داریم که هم شتاب علمی خود را حفظ کنیم، هم از کشورهای رقیب عقب نمانیم و از طرفی آرامش و نشاط را در دانشگاه‌ها حفظ کنیم و هم مشکلات بودجه و اعتباری را مدیریت کنیم. در چنین شرایطی ایجاد بی‌ثباتی با تغییر و استیضاح وزیرعلوم خود باعث می‌شود آب سردی بر همه سیستم پاشیده شود.

رییس دانشگاه فردوسی مشهد گفت: دکتر منصورغلامی، وزیری است که سالیان سال رئیس یکی از دانشگاه‌های نسبتا بزرگ کشور بوده و از مسائل اصلی دانشگاه ها آگاه است هر چند ممکن است که وضعیت جاری کشور به او اجازه ندهد اقدامات بزرگ انجام دهد اما این را نمی توان به پای ضعف وزیر گذاشت، بلکه باید دید باقی دست اندرکاران نظام چقدر به این وزیر کمک کرده‌اند تا بتواند در جهت تحقق برنامه‌های خود موفق عمل کند.

تمام ضعف آموزش عالی را نمی‌توان به پای وزیر علوم گذاشت

کافی خاطرنشان کرد: وزیر علوم با توجه به امکاناتی که در اختیار داشته، توانسته است با توجه به شرایطی که موجود وزارتخانه را به خوبی مدیریت کند و آرامش لازم را حفظ کند؛ این روال نسبتاً موفقی که اکنون در دانشگاه‌ها وجود دارد به خاطر این است که ما خیالمان راحت است وزارت علوم به دانشگاه ها کمک می کند.

وی با اشاره به اینکه این نکته را باید در نظر داشت وزارت علوم با تمام وزارتخانه ها متفاوت است، اظهار کرد: دانشگاه ها از خود استقلال داشته و هیئت امنای مستقلی دارند لذا به نظر می‌رسد که ما به جای اینکه عملکرد وزیرعلوم را زیر سوال ببریم باید اگر نقطه ضعفی در یک دانشگاه خاص وجود دارد از رئیس آن دانشگاه پاسخ بخواهیم و آن را حل کنیم.

رییس دانشگاه فردوسی مشهد با تاکید براینکه دانشگاه‌های ما اکنون در سطح ملی و بین المللی درخشش چشمگیری داشته اند که در طول تاریخ بی نظیر است، تصریح کرد: دانشگاه‌های ما اکنون به سمت جامعه آمده اند و اثرگذاری اجتماعی را برای خود تعریف کرده اند؛ این مسئله ساده ای نیست که دانشگاه به کمک دولت و مجلس ‌بیاید و از جامعه می‌خواهد برایش مسئله طرح کنند. این گفتمان ساده و به وجود نیامده و قطعا وزارت علوم در آن نقش داشته است.

استیضاح حق نمایندگان بوده اما توجه به نظر متخصصین به صلاح کشور است

کافی اضافه کرد: در شرایط فعلی نمایندگان مجلس باید برخی از خواسته‌های خود را از دانشگاه های منطقه خود جویا شوند و برخی هم که به وزارت علوم مربوط می شود را در یک گفتگوی صمیمی با منطق و استدلال بررسی کنند. البته این حق نمایندگان مجلس است که هر وزیری که خواستند، استیضاح کنند؛ ولی به نظرم توجه به اظهارنظر متخصصین آموزش عالی بسیار مهم و به نفع مصالح کشور است.

رییس دانشگاه فردوسی مشهد یادآور شد: اما تمام قراین نشان می‌دهد که استیضاح وزیر علوم در شرایط فعلی اولویت آموزش عالی نیست و همه باید کمک کنیم ‌موانع آموزش عالی را برداریم. در نهایت امیدواریم آنچه که برای جوانان آینده کشور خیر است اتفاق بیفتد.

ضرورت توجه به پاشنه آشیل و نقاط ضعف

بیان این سخنان بیانگر این نیست که مدیریت وزارت علوم خالی از اشکال و نقاط ضعف است. بلکه این مجموعه نیز مانند هر مجموعه دیگر دارای اشکالات و نقاط ضعفی است. به عنوان مثال اشکالاتی در خصوص وضعیت واحدهای دانشگاه فنی و حرفه‌ای و عدم تعیین تکلیف حق التدریسان فنی و حرفه‌ای علی رغم تکلیف قانونی در برنامه ششم توسعه به این وزارتخانه وارد می‌شود که بعضا مواردی از آن رسانه‌ای شده و این اشکالات می‌تواند برای این وزارتخانه دردسرساز شده و در صورت عدم توجه و رسیدگی،آینده آموزش عالی را با مخاطراتی روبرو کند.

اما با برجسته کردن این نقاط ضعف و بزرگنمایی آنها و مسایلی مانند بودجه که شاید وزیر و تصمیمات وی در آن کمترین دخالتی دارد و عوامل بیرون از مجموعه وزارت در بروز آن دخیل هستند و ممکن است مبتلابه هر مجموعه ای به وسعت یک وزارت خانه باشد، نمی‌توان دریای آموزش عالی را به صرف این موارد متلاطم کرد.

از سوی دیگر محمد مهدی زاهدی عضو کمیسیون آموزش و تحقیقات مجلس از موافقان و طراحان استیضاح وزیر علوم در خصوص دلایل طرح این استیضاح به رسانه‌ها گفت: "تعداد زیادی امضا برای استیضاح آقای غلامی جمع‌آوری شد که دلیل آن، مدیریتی و نظارتی و به ویژه در دوره وزارت آقای غلامی، چه در حوزه ستادی و چه انتصابات است. در حال حاضر دو دانشگاه بزرگ کشور، یعنی پیام‌نور و فنی و حرفه‌ای با مشکل مدیریتی و اساسی جدی روبرو شدند"

وی ادامه داد: "البته موارد دیگری همچون معوقات دانشگاه‌ها و اینکه اعضای هیئت علمی که در سال‌های ۹۵ و ۹۶ بازنشسته شدند، هنوز پاداش پایان خدمت‌شان را دریافت نکردند. کارکنان دانشگاه‌ها هم همین وضعیت دارند، برای تقویت بودجه تجهیزات دانشگاه‌ها و بودجه پژوهشی کشور باید همت جدی صورت گیرد؛" نیز ازسوی طراحان، به عنوان دلایل طرح استیضاح دکتر غلامی مطرح شدند."

این موارد و مواردی ازین دست عللی بودند که بصورت کلی به عنوان دلالیل استیضاح وزیر علوم مطرح شدند. مواردی که بسیاری از آنها وابسته به بودجه وزارت علوم بوده و شخص وزیر و یا مدیریت زیرمجموعه وی دخالتی در آن نداشتند و رخداد آنها نمی‌توانست ناشی از سوء مدیریت وزیرعلوم باشد.

در خصوص انتصابات نیز، وزیرعلوم مانند هر مدیر دیگری اختیاردارد زیر مجموعه مدیریتی خود را انتخاب کند و البته در قبال عملکرد آنها پاسخگو باشدضمن اینکه بساری از روسای دانشگاه‌ها در زمان قبل از دکتر غلامی نیز در این سمت بوده اند وبعضا توسط وی ابقا شده‌اند.

ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که مشکل دو دانشگاه پیام نور( که بخاطر سیاست های خاص دولت‌های نهم و دهم و در رقابت با دانشگاه آزاد اسلامی فربه شد) و دانشگاه فنی حرفه‌ای نیز مشکلی است که در زمان رای اعتماد گرفتن دکتر غلامی به عنوان وزیر علوم وجود داشت و محدود به یکی دوسال اخیر نیست.

البته مخالفان استیضاح بر این نکته تاکید داشتند که به دلیل اینکه وزیر علوم جلوی برخی زدو بند ها برای تاسیس برخی مراکز آموزشی استانی را گرفته وبه نظر می رسد استیضاح غلامی بیش از آنکه سیاسی باشد، از جنس دغدغه‌های نمایندگی با درون مایه «محلی» است؛ زیرا " توسعه آموزش عالی در حوزه انتخابیه "دغدغه‌ای است که برخی نمایندگان مجلس بخصوص نمایندگان حوزه‌های کمتر برخوردار به دنبال آن هستند.

در این راستا وزیر علوم ۵ شهریوماه امسال و برای چندمین بار در جمع هیات رئیسه و اعضای هیات علمی دانشگاه سمنان عنوان کرد: در مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی درخصوص ساماندهی مراکز آموزش عالی عباراتی همچون ادغام و تجمیع آمده است که باید درخصوص عملیاتی شدن این موارد تصمیم گیری کنیم.

وی با اشاره به اینکه در برخی شهرستان‌ها این آمادگی پیدا شده است که تا چند مرکز دانشگاهی با هم تجمیع شوند، گفت: اگر در کشور ۵۰ دانشگاه با استانداردهای بین‌المللی داشته باشیم بهتر از این است که دو هزار مرکز با اعضای هیات علمی اندک و دانشجویان محدودی فعالیت کنند.

وزیر علوم با تاکید بر اینکه گسترش رشته‌ها و دوره‌ها در دانشگاه‌ها باید متناسب با نیاز منطقه‌ای صورت گیرد، افزود: از دانشگاه‌های شهرستان‌ها تقاضا دارم که به تعمیق نوآوری‌ها و توانایی‌های علمی خود بیش از توسعه کمی دانشگاه‌ها، همت گمارند.

مواضع وزیر علوم در خصوص مشکلات توسعه کیفی دانشگاه‌ها بجای توسعه کمی فقط به این اظهار نظر ها محدود نشد و وی در شبکه‌اجتماعی خود و در گفت‌گو های دیگر نیز بر همواره بر این نکته تاکید داشت و با بیان اینکه تعداد دانشگاه های دولتی به کمتر از ۷۰ می رسد و در گفت‌وگو ی اخیر خود با رسانه‌ها در مورد وضعیت دانشگاه ها در شهرستان های کوچک و کم جمعیت، توضیح داد: در دانشگاه ها و مراکز آموزشی کوچک واقع در شهرستان های کم جمعیت، به منظور جلوگیری از موازی کاری و دوباره کاری ها در حوزه آموزشی، ساماندهی مراکز آموزشی به شکل ماموریت گرا کردن دانشگاه ها در مناطق مختلف و تجمیع مراکز آموزشی کوچکتر ذیل تابلوی یک دانشگاه بزرگتر در حال انجام است، به طوری که نیاز به تعطیلی این مراکز نباشد اما گاهی این اتفاق رخ می دهد.

وزیر علوم با اشاره به کوچک سازی موسسات غیردولتی، اظهار کرد: در دانشگاه های غیردولتی هم این کاهش به طور طبیعی اتفاق افتاده است. تغییراتی که در اساسنامه این موسسات رخ داده و البته کاهش تعداد داوطلبان، این امید را می دهد که غیردولتی ها و غیرانتفاعی هم تجمیع شده یا واحدهای بزرگتر به صورت مشترک برگزار کنند

غلامی تاکید کرد: واحدهای غیرانتفاعی که از نظر خدمات رسانی امکان عمل به تعهدات قانونی و اخلاقی ندارند، برای تبدیل به مجموعه آموزشی و فرهنگی دیگری تلاش کرده یا اقدام به تعطیلی آن مرکز کنند.

و این یعنی نگاه کیفی بجای نگاه کمی گرایانه به آموزش عالی، مساله‌ای که باعث می‌شود نمایندگان شهرها و برخی شهرستانهای استانها برای پاسخگویی به افکار عمومی و مطالبات مردم حوزه انتخابیه خود به تکاپو بیفتند.

علی‌ایحال به نظر می‌رسد طرح استیضاح در شرایط فعلی که آموزش عالی به آرامش نسبی رسیده و مشغول رتق و فتق امور و رسیدگی به مسائل آموزش عالی است نه تنها گرهی از مشکلات آموزش عالی کشور باز نمی‌کند بلکه می تواند مشکلات این وزارتخانه را بیشتر کند.موضوعی که بسیاری از روسای دانشگاه‌های برتر کشور نیز بر آن تاکید داشته و دارند.

گزارش از خبرنگار ایسنا: زهرا ابراهیم آبادی