چشم‌انداز خوبی برای آینده صنایع دستی نمی‌بینم
مهدی اعلمی _ نایب رئیس انجمن صادرکنندگان صنایع دستی _ در گفت‌وگو با ایسنا از دغدغه‌های حوزه صنایع دستی، مشکلات تولید و صادرات، تهیه مواد اولیه، نقش صنایع دستی ایرانی در بازارهای داخلی و جهانی سخن گفته است.
مسئولان نمی‌دانند صنایع دستی چه نقش مهمی در اقتصاد دارد!
اعلمی با بیان اینکه «صنایع دستی نقشی فراتر از وسایل دکوری و تزئینی دارد»، خاطرنشان کرد: صنایع دستی می‌تواند نقش مولد برای ایجاد اشتغال و ارزآوری را ایفا می‌کند؛ اما تا زمانی که مسئولان و مدیران این نگاه را نداشته باشند، طبیعی است که نگاه‌ها و رویکردهای غیرواقعی که هیچ کمکی هم به فعالان این حوزه نمی‌کند، ایجاد می‌شود.
او ادامه داد: این در حالی است که صنایع دستی با توجه اینکه عمدتاً در مناطق روستایی و حتی محروم کشور تولید می‌شود، می‌تواند نقش بسیار مؤثری در رفع مساله بیکاری در این مناطق داشته باشد، اما عملاً به دلیل وجود سیاست‌های اشتباه این نقش را ایفا نمی‌کند.
این صادرکننده و تولیدکننده، وضعیت اقتصاد صنایع دستی را مشابه سایر واحدهای تولیدی عنوان و اظهار کرد: این حوزه نیز عمدتاً از مشکلاتی رنج می‌برد که ناشی از مسائل مدیریتی کلان کشور است. در واقع مشکلاتی که حوزه صنایع دستی با آنها دست و پنجه نرم می‌کند، بیشتر به نگاه و نوع مدیریت مسئولان این حوزه برمی‌گردد.
اعلمی تاکید کرد: در واقع می‌توان گفت که بخشی از مشکلات اصلی صنایع دستی به نگاه مسئولانی برمی‌گردد که نمی‌دانند صنایع دستی می‌تواند چه نقش مهمی را در اقتصاد داشته باشد؛ البته بخش دیگر هم به وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور مربوط می‌شود. به هر حال امروز ما با دنیا، ارتباط چندانی نداریم. بر همین اساس هم هنرمندان و فعالان صنایع دستی امکان آشنایی با بازارهای جهانی و مشتریان خارجی را ندارند؛ چراکه به خاطر مسائل اقتصادی و سیاسی امکان حضور در نمایشگاه‌های خارجی را ندارند و در حال حاضر نیز به دلیل برخی مسائل سیاسی امکان حضور خارجی‌ها در نمایشگاه‌های داخلی هم چندان فراهم نیست.
چشم‌انداز خوبی برای آینده صنایع دستی دیده نمی‌شود
این عضو انجمن صادرکنندگان صنایع دستی با طرح این پرسش که باید بررسی کرد که با وجود این همه سال سابقه‌ای که ایران در تولید صنایع دستی دارد، چرا هنوز در دنیا جایگاه مناسبی ندارد؟، بیان کرد: ما نه تنها سلیقه مخاطب خارجی بلکه سلیقه مخاطب داخلی را هم ارزیابی نکرده‌ایم. در واقع صنایع دستی سال‌هاست که در طرح‌ها و رنگ‌های سنتی در جا می‌زند و هنوز بسیاری از محصولات با همان طرح‌ها و نقش‌های تکراری و بدون توجه به سلیقه امروز مخاطب تولید می‌شوند. این در حالی است که در دنیای جدید برای دوام در عرصه‌های رقابتی باید بازار را با کالاهای جدید و کاربردی غافلگیر کرد.
اعلمی با بیان اینکه «امروز صنایع دستی ایرانی اصلاً در بازارهای جهانی جایگاهی ندارد»، خاطرنشان کرد: کشورهایی همانند هند، چین، فیلیپین و مصر خیلی جدی در بازارهای جهانی حضور دارند، اما نقش صنایع دستی ایرانی در بازارهای جهانی بسیار کمرنگ است. باید بدانیم که ما اگر در حوزه صنایع دستی با دنیا در ارتباط تعاملی نباشیم، پیشرفت نخواهیم کرد و چون این ارتباط وجود ندارد، همچنان در حال در جا زدن هستیم.
او افزود: در این میان به این شرایط، تحریم‌های داخلی و خارجی و مشکلات اقتصادی را هم اضافه کنید. مجموع این مسائل در کنار هم باعث شده است که وضعیت صنایع دستی روز به روز بدتر شود. امروز برخی از کارگاه‌های تولیدی در حال تعطیل شدن هستند یا اینکه با ظرفیت‌های بسیار کم فعالیت می‌کنند و صادرات نیز به شدت کاهش یافته است. من به عنوان یک صادرکننده صنایع دستی ایرانی چشم‌انداز خوبی برای آینده این حوزه نمی‌بینم، چون تغییری در نگاه مدیران این حوزه احساس نکرده‌ام.
سازمان میراث فرهنگی همواره حیات خلوت دولت‌ها است
اعلمی اظهار کرد: به نظر می‌رسد آنچه برای معاونت صنایع دستی مهم است، در عمل چیزی نیست که به صنایع دستی کشور کمک کند. منظورم صرفاً معاونت فعلی نیست و رویکرد کلی این معاونت در دوره‌های مختلف مد نظر است. به طور کلی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری همواره به عنوان حیات خلوت دولت‌ها فعالیت می‌کند و حاصل عملکرد این سازمان به هیچ عنوان به توسعه گردشگری، حفظ میراث فرهنگی و رونق تولید صنایع دستی کمکی نکرده است. دغدغه این افراد عموماً مسائل و مشکلات گردشگری، میراث فرهنگی و صنایع دستی نیست و به همین خاطر هم نمی‌توان از این مجموعه مدیریتی انتظار اقدامات علمی و درست داشت. شاید اگر این سازمان، وزارتخانه بشود، حداقل از این نظر که باید پاسخگوی مجلس باشند، مفید خواهد بود.
او ادامه داد: کافی است نگاهی به پیشینه تحصیلی بسیاری از مدیران صنایع دستی کشور بیاندازید تا متوجه شوید که اغلب تحصیلاتشان مرتبط با این حوزه نیست؛ فارغ از اینکه نجات و پیشرفت صنایع دستی نیاز به تحقیقات علمی دارد و مشکلات صنایع دستی باید با حضور کارشناسان داخلی و خارجی آسیب‌شناسی شود. این در حالی است که حتی آموزشکده‌های پراکنده‌ای که برای آموزش صنایع دستی در نقاط مختلف کشور وجود دارد، صرفاً به درد پرورش دادن چند تولیدکننده مبتدی می‌خورد و هیچ خبری از ارائه تکنیک‌های جدید تولید و ایده‌های خلاقانه نیست.
نایب رئیس انجمن صادرکنندگان صنایع دستی با بیان اینکه «نگاه ما به حوزه صنایع دستی باید تغییر کند»، یادآور شد: وقتی می‌توانیم در دنیا در حوزه صادرات صنایع دستی حرف بزنیم که کالای رقابتی و جذاب برای بازارهای جهانی داشته باشیم. برای مشتری جهانی اهمیت چندانی ندارد که بداند محصولی که پسندیده برای کدام کشور است. در واقع مشتری جهانی صرفاً به دنبال کالایی زیبا، جذاب و کاربردی می‌گردد. در این میان تجربه نشان داده که علی‌رغم تمام تبلیغات منفی که علیه ایران در جهان انجام می‌شود، اگر محصولی خوبی به بازارهای جهانی عرضه شود، مشتری خودش را به‌راحتی پیدا خواهد کرد.
او مشکلات صادرات صنایع دستی را ناشی از سیاست‌گذاری‌های اقتصادی کلان کشور عنوان کرد و گفت: هزینه تمام‌شده کالا به دلیل تورم، مدام در حال افزایش است و در نتیجه کالای ایرانی هر سال به صورت گران‌تر تولید می‌شود. مساله اینجاست که این افزایش هزینه‌های تولید صنایع دستی منجر به تولید کالاهای نامرغوب می‌شود که قطعاً نمی‌توانند در بازارهای جهانی رقابت کنند. این در حالی است که صنایع دستی کشورمان ظرفیت کمک به وضعیت اقتصاد را دارد، اما متأسفانه از آن به صورت درست بهره‌برداری نمی‌شود.
نحوه بازگرداندن ارز صادراتی از مهمترین موانع صادرات محسوب می‌شود
اعلمی با اشاره به نقش بخش خصوصی در رونق اقتصاد صنایع دستی، یادآور شد: برخی از سیاست‌های اقتصادی در حوزه صنایع دستی که بسیار هم روی اجرای آنها تاکید می‌شود، از نظر فعالان بخش خصوصی اشتباه است. به عنوان مثال نحوه بازگرداندن ارز صادراتی یکی از مهمترین موانع صادرات محسوب می‌شود. به نظر می‌رسد بانک مرکزی با وجود اینکه می‌داند این سیاست غلط و غیرمنطقی است، اما همچنان روی اجرای آن تاکید می‌کند.
او توضیح می‌دهد: بانک مرکزی معتقد است که صادرکننده باید ارز را به روش‌های که بانک انتخاب کرده است، به کشور بازگرداند. این در شرایطی است که در سال‌های تحریم هر کدام از صادرکننده‌ها راهی برای دور بزند تحریم‌ها پیدا کرده‌اند و هر کسی به روش انتخابی خودش می‌تواند ارز را به کشور بازگرداند. در واقع نمی‌توان تمام صادرکننده‌ها را مجبور کرد که طبق دستورالعمل‌های مشخصی حتماً ارز را به کشور بازگردانند. بر همین اساس هم تا زمانی که چنین سیاست‌هایی اعمال شود، چون صادرکننده نمی‌تواند ارز را برگرداند، ترجیح می‌دهد که اصلاً صادر نکند.
این صادرکننده صنایع دستی با بیان اینکه «ملاک بانک مرکزی برای برگرداندن ارز اظهارنامه‌های صادراتی گمرک است»، گفت: به عنوان مثال در حوزه سفال گلدان ساده کیلویی ۳ دلار و گلدان لعابی کیلویی ۶ دلار قیمت گذاری شده است. این در حالی است که قیمت‌ها برای حدود ۱۵ سال پیش و برای زمانی است که قیمت دلار حدوداً ۹۰۰ تومان بود. آن زمان قیمت‌ها توسط سازمان توسعه و تجارت برآورد شده و به گمرک ابلاغ شده بود، اما گمرک همچنان همین قیمت‌ها را ملاک قرار می‌دهد.
اعلمی افزود: بر همین اساس اگر بخواهیم ۲۰ تن بار (کیلویی ۶ دلار) را به اروپا صادر کنیم، گمرک قیمت کالا و پروانه صادراتی را ۱۲۰ هزار دلار برآورد می‌کند. در حالی که قیمت فروش این کالاها ۲۴ هزار دلار است، اما صادرکننده متعهد است که همان ۱۲۰ هزار دلار را به کشور بازگرداند؛ در غیر این صورت صادرکننده یک متخلف اقتصادی محسوب می‌شود و به قوه قضائیه معرفی خواهد شد؛ بنابراین طبیعی است که با این شرایط کمتر کسی وارد صادرات صنایع دستی شود. در این میان نکته جالب توجه این است که قیمت ذکرشده در پروانه صادراتی هم در آمار اعلام میزان صادرات صنایع دستی مورد استفاده قرار می‌گیرد؛ در حالی که قیمت فروش کالاها بسیار پایین‌تر است.
او خاطرنشان کرد: به نظر می‌رسد که مهمترین دغدغه بانک مرکزی صرفاً کنترل قیمت ارز است ولی اکنون شاهد آن هستیم این است که بر اثر سیاست‌های کنترلی بانک مرکزی و به منظور کاهش واردات جهت کنترل قیمت ارز در حال حاضر ورود مواد اولیه به کشور بسیار کاهش یافته است و اکنون اکثر واحدهای تولیدی مشکل نبود مواد اولیه را دارند و ادامه این روند در ماه‌های آتی قطعاً به تعطیلی بسیاری از واحدهای تولیدی در سال رونق تولید منجر خواهد شد.
فعالیت‌های انجمن صادرکنندگان صنایع دستی کاهش یافته است
نایب رئیس انجمن صادرکنندگان صنایع دستی همچنین خاطرنشان کرد: تابستان سال گذشته معاونت صنایع دستی اعلام کرد با رایزنی‌هایی که انجام داده، صادرکنندگان صنایع دستی از وارد کردن ارز معاف هستند. بر این اساس صادرکنندگان با قوت قلب شروع به بازاریابی کردند و صادرات زیادی را انجام دادند، اما مهر ماه بانک مرکزی بخشنامه‌ای را صادر کرد که طبق آن کلیه صادرکنندگان موظف به بازگرداندن ارز بودند. در نتیجه این اقدام، میزان صادرات صنایع دستی بسیار کاهش یافت و الان سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نه حاضر است در این زمینه اظهار نظر و نه اینکه از صادرکنندگان دفاع کند.
او یادآور شد: علی‌رغم تمام نامه‌نگاری‌هایی که انجمن صادرکنندگان صنایع دستی درباره این موضوع انجام داده است، هنوز هیچ پاسخ مشخصی دریافت نکرده و فقط در پاسخ می‌گویند در حال پیگیری هستند.
اعلمی درباره فعالیت انجمن صادرکنندگان صنایع دستی نیز با بیان اینکه فعالیت‌های انجمن کاهش یافته است، اظهار کرد: تا زمانی که حرف اتاق بازرگانی انجمن به عنوان نمایندگان بخش خصوصی خریداری نداشته باشد و سیاست‌گذاران تقریباً با لجاجت سیاست‌های اقتصادی‌شان را ادامه دهند، دیگر فعالیت انجمن فایده‌ای نخواهد داشت. در ابتدا قرار بود این انجمن همانند سایر نهادهای صنفی مطالبه‌گر خواسته‌های اعضای خود باشد، اما در عمل چنین نشد؛ چراکه از سوی دولت و سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری هیچ توجهی به خواسته‌های ما نمی‌شود و اصلاً صدای انجمن ما به جایی نمی‌رسد.