دلایل رسوب کالا در بنادر و گمرکات چیست؟
مهرداد جمال ارونقی، در گفت‌وگو با ایسنا،، به تعریفی از رسوب کالا پرداخت و اظهار کرد: کالاهایی که به گمرک اظهار نشده، مدت زمانی در بنادر ماندگاری داشته و موفق به اظهار به گمرک نشده و مدت زمان مجاز ماندگاری آنها نیز طبق قوانین مرتبط سپری شده باشد جز کالاهای رسوبی قبل از اظهار کالا تلقی می‌شوند که این میزان رسوب ارتباطی به گمرک ندارد.
وی افزود: البته تا میزان مشخصی، این موضوع طبیعی است که کالا پیش از آن که به گمرک اظهار شود در اماکن بندری، مناطق ویژه و مناطق آزاد دپو شده و صاحبان کالا پس از تکمیل اسناد خود به گمرک مراجعه و تشریفات گمرکی را طی کرده و اقدام به ترخیص کالا کنند.
جمال ارونقی بیان کرد: اگر این مدت زمان طولانی شده و مهلت مقرر در قانون و مصوبات مربوطه نیز سپری شود و صاحبان کالا نتوانند اسناد و مدارک لازم و همچنین پیش زمینه‌های مورد نیاز در خصوص ترخیص کالا را فراهم کنند، ماندگاری کالا در بنادر بیشتر شده و رسوب قبل از اظهار تلقی می‌شود. برخی از سازمان‌ها به اشتباه، تمام کالاهایی را که قبل از اظهار کالا به گمرک تخلیه می‌شوند جز رسوب کالا به شمار می‌آورند که با استنباط گمرک مغایر است.
آمار و ارقام کانتینرها، موجودی بنادر و مناطق ویژه و آزاد هستند نه میزان رسوب کالا در گمرکات!
وی اظهار کرد: طبق آخرین آمار اعلام شده از سوی وزارت راه و شهرسازی، میزان رسوب کالاهای کانتینری در مهم‌ترین بنادر کشور ۱۰۱۲۱۱ تی ای یو (هر کانتینر ۲۰ فوت یک تی ای یو قلمداد می‌شود) در بنادر بیان شده که با استناد به بخش پیشین توضیحات، اعلام می‌کنم که این مقدار رسوب کالا نبوده و آمار موجودی بنادر و این مناطق است.
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران تصریح کرد: تعداد کل کانتینرهای موجود در هریک از بنادر کشور به ترتیب عبارتند از: ۷۸ هزار و ۳۹۴ کانتینر در بندر شهید رجایی بندرعباس، ۸ هزار و ۸۸۹ کانتینر در بندر امام خمینی، ۵ هزار و ۱۶۰ کانتینر در بندر بوشهر و حدود یک‌هزار کانتینر در سایر بنادر کشور.
جمال ارونقی با بیان این که از تعداد کل کانتینرهای موجود در بندر شهید رجایی بندرعباس، حدود ۳۵ هزار و ۵۰۰ کانتینر، ۲۰ فوت و ۲۱ هزار و ۵۰۰ کانتینر ۴۰ فوت هستند، اظهار کرد: تعداد کانتینرهای اظهار شده به گمرک شهید رجایی، ۱۸۴۰۴ کانتینر است، به عبارتی حدود ۲۴ درصد کانتینرهایی که در بندر شهید رجایی (منطقه ویژه اقتصادی بندر شهید رجایی) وجود دارند به گمرک اشاره شده اظهار شده، تشریفات آنها در حال انجام و مابقی این مقدار یعنی معادل ۷۶ درصد تاکنون به گمرک اظهار نشده است، در نتیجه طبق ماده ۳۸ قانون امور گمرکی، مسئولیت گمرک از زمان اظهار و انجام تشریفات گمرکی آغاز می‌شود و گمرک زمانی در خصوص کالاها مسئول رسیدگی و پاسخگویی است که کالا اظهار شده باشد، ۲۴ درصد کالاهایی که در بندر شهید رجایی موجود هستند به گمرک اظهار شده‌اند و گمرک در خصوص مابقی آنها مسئولیتی در راستای پاسخگویی ندارد.
گمرک شهید رجایی رتبه اول دپوی کالاهای غیراساسی
وی در خصوص کالاها یا موجودی کالاهای غیر کانتینری ابراز کرد: ۴ میلیون و ۶۴۰ هزار تن کالای غیر کانتینری و غیر اساسی در بنادر کشور موجود است و بخشی از موجودی بنادر را تشکیل می‌دهند که در این خصوص نیز بندر شهیدرجایی بندرعباس با ۲ میلیون ۹۸۳ هزار تن، رتبه اول را به خود اختصاص داده است، در ادامه بندر امام خمینی با یک میلیون و ۵۵۱ هزار تن در رتبه دوم قرار دارد.
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران همچنین در خصوص موجودی کالاهای اساسی در بنادر کشور اظهار کرد: میزان کالاهای اساسی ازجمله شکر، ذرت و سویا ۴ میلیون و ۳۱۵ هزار تن بوده که در بنادر کشور موجود است و از این میزان بیش از ۳ میلیون تن مربوط به بندر امام خمینی و مابقی آن معادل ۳۷۰ هزار تن در بندر شهید رجایی قرار دارد.
بررسی دلایل رسوب پیش از اظهار کالا به گمرک
جمال ارونقی با بیان این که برخی از کالاهای ذکر شده، به گمرک اظهار شده و برخی جز کالاهای رسوبی هستند، افزود: بررسی‌هایی که توسط کارشناسان گمرک صورت گرفته است نشان می‌دهد رسوب‌ها یا مربوط به اقلام و کانتینرهایی است که به شرح فوق نتوانسته اند به گمرک اظهار شوند و یا مربوط به کالاهایی است که پس از اظهار کالا به گمرک بنا به دلایلی امکان ترخیص نداشته و در آن دپو شده اند.
وی با اشاره به این که اگر این رسوب مربوط به پیش از اظهار کالا باشد طبیعتاً گمرک در خصوص آن مسئولیتی ندارد و در این خصوص تنها می‌تواند پیشنهادات و راهکارهایی را ارائه دهد.
اولین دلیل نداشتن مجوز ثبت سفارش وزارت صمت است
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران با بیان این که موجودی کالا قبل از اظهار به گمرک به ۴ دلیل عمده افزایش می‌یابد، تصریح کرد: از عمده ترین دلایل می‌توان به نداشتن مجوز ثبت سفارش وزارت صنعت، معدن و تجارت اشاره کرد. ممکن است ماندگاری کالا زیاد باشد یعنی کالا بیش از ۴ ماه در گمرک مانده و فاقد ثبت سفارش باشد. برخی از مراجع معتقدند که تمامی این کالاها، کالاهای گروه ۴ بوده ودر نتیجه ممنوع الورود به داخل کشور هستند و حق ثبت سفارش این کالا وجود ندارد و نباید نسبت به صدور مجوز ثبت سفارش برای این کالاها اقدام شود.
جمال ارونقی خاطرنشان کرد: این امر در صورتی است که بررسی‌های دقیق‌تر نشان می‌دهد که حدود ۳۰ درصد این کانتینرها، کالاهایی از گروه ۴ هستند و مابقی آنها عمدتاً کالاهای گروه ۲ بوده و برخی دیگر مربوط به کالاهای گروه یک است.
وی ابراز کرد: در خصوص کالاهای گروه دو و یک وزارت متولی از جمله وزارت صنعت، معدن و تجارت باید علت عدم صدور ثبت سفارش این دسته از کالاهای موجود در بنادر را بررسی و ملاحظات صورت پذیرفته را در این خصوص اعلام کند البته این کالاها بعضاً کالایی هستند که حتماً باید وارد کشور شوند و ملاحضات خاصی در خصوص آنها وجود ندارد.
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران با بیان این که گفته می‌شود تمامی این اقلام مربوط به گروه ۴ است، اشاره کرد: این مطلب صحیح نبوده و درصورت نیاز، گمرک می‌تواند مدارک و مستندات مربوطه را ارائه دهد، بازدید میدانی توسط این مراجع نیز برای اثبات این ادعا صحت ادعای گمرک را آشکار خواهد ساخت.
مشکلات بانکی و اسنادی دومین علت رسوب کالا است
جمال ارونقی اضافه کرد: مشکلات بانکی و اسنادی از جمله مشکلات عدم مالکیت کالا و عدم امکان انتقال وجه به فروشنده در مقصد، از مواردی است که ممکن است سبب رسوب کالا در بنادر شود. عدم امکان انتقال وجه، عدم امکان ظهر نویسی اسناد و نیز عدم انتقال مالکیت از فرستنده خارجی به گیرنده داخلی از دلایل رسوب کالا به شمار می آیند و به دلیل مشکلات بانکی موجود برای این کالاها، انتقال مالکیت برای صاحبان کالا اتفاق نمی‌افتد.
پایان یافتن مهلت مقرر در مجوز ثبت سفارش سومین دلیل رسوب است
وی با بیان این که سومین دلیل رسوب کالا، پایان مهلت مقرر در مجوز ثبت سفارش است، ادامه داد: برخی از کالاهایی که به بنادر رسیده اند، باید طبق دستورالعمل‌های موجود، در مهلت ثبت سفارش کالا به گمرک اظهار شوند. پیشنهاداتی از جانب وزارت امور اقتصادی و دارایی اعلام شده است؛ که یکی از این پیشنهادات بدین گونه بیان شده است که در مهلت سفارش که کالا به کشور می‌رسد، نسبت به پذیرش این ثبت سفارش و اظهار کالا اقدام شود. این پیشنهاد وزارت امور اقتصادی و دارایی تاکنون به شکل اجرایی در نیامده است.
جمال ارونقی عنوان کرد: این موضوع سبب می‌شود در خصوص کالاهایی که به کشور رسیده اند اما به دلایلی در بنادر دپو شده اند و تمدید ثبت سفارش صورت نگرفته است، صاحب کالا موفق به اظهار کالای خود نشود و ماندگاری کالا رخ دهد.
وی افزود: سایر دلایل رسوب کالا قبل از اظهار عواملی هستند که دارای اهمیت ۱۰ درصدی بوده و ۹۰ درصد دیگر مربوط به عوامل ذکر شده پیشین است.
دلایل دپوی کالا پس از اظهار به گمرک
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران در خصوص دلایل رسوب کالا در بنادر بعد از اظهار کالا عنوان کرد: در خصوص این کالاها، گمرک باید به دلیل اظهار کالا، پاسخگوی دلیل رسوب کالا باشد. اکثر این دلایل مربوط به عوامل بیرونی بوده که پس از اظهار رخ می‌دهند به عبارت دیگر، تشریفات گمرکی و ماندگاری کالا در گمرک بعد از اظهار ممکن است متأثر از عوامل بیرونی باشد.
اولین دلیل عدم امکان ارائه کد رهگیری از سوی بانک عامل است
وی با بیان این که عدم ارائه کد رهگیری بانک مهم‌ترین دلیلی است که نشان می‌دهد کالا پس از اظهار به گمرک در بنادر رسوب کرده اند، اضافه کرد: اقلامی که اظهار شده اند و به دلایلی کد رهگیری بانک از بانک عامل به گمرک ارسال نشده، بر اساس مصوبات خاص گمرک می‌تواند درصدی از کالا را ترخیص و قسمتی دیگر را تا زمان اعلام کد رهگیری بانک نگهداری کند. این عمل سبب می‌شود که قسمت عمده‌ای از کالای ترخیص شده از گمرک خارج شود و قسمتی از کالا که به صورت وثیقه در گمرک باقی بماند در گمرکات رسوب کند. در حال حاضر چندین هزار اظهار نامه وجود دارد که به این صورت در گمرک وجود دارند و تا زمانی که کد رهگیری بانک به گمرک اعلام نشود بخشی از این کالاها در گمرک باقی خواهند ماند.
طولانی شدن صدور مجوزهای قانونی دومین دلیل است
جمال ارونقی با اشاره به اینکه طولانی شدن در صدور مجوزهای قانونی دومین موردی است که سبب رسوب کالا در گمرکات بعد از اظهار کالا می‌شود، بیان کرد: برای برخی از کالاهای اظهار شده به گمرک اخذ و ارائه مجوزهای قانونی مانند استاندارد، انرژی اتمی، بهداشت، قرنطینه نباتی و قرنطینه دامی ضروری بوده و کنترل این مجوزهای ترخیص بر عهده گمرک است، زیرا اقلامی که از گمرک ترخیص شده و به این مجوزها نیاز دارند اقلامی هستند که معمولاً با سلامت جامعه در ارتباط هستند. وظیفه گمرک در وهله اول این است که نسبت به احصاء و کنترل این مجوزها اقدام کند و پس از آن اجازه ورود کالا به داخل کشور را بعد از انجام تشریفات ترخیص، صادر کند و در وهله دوم صدور و ارائه این مجوزها از طرف سازمان‌های نام برده شده مستلزم صرف وقت و زمان است. متأسفانه تمام این موارد به نام گمرک نوشته می‌شوند در صورتی که آزمایشات مورد نیاز توسط سازمان دیگری انجام می‌شود.
وی تاکید کرد: طولانی شدن در صدور مجوزها سبب می‌شود که ماندگاری کالا بعد از اظهار کالا به گمرک اتفاق بیافتد، گمرک در این خصوص پیشنهاداتی ارائه داده و سازمان‌های دیگر نیز یکی پس از دیگری با گمرک همکاری کرده تا به نحوی این مشکل نیز برطرف شود.
جمال ارونقی تصریح کرد: پیشنهاد ارائه شده برای حل این مشکل فراهم آوردن امکانات لازم برای نمونه برداری قبل یا هنگام تخلیه کالا است. مطابق این پیشنهاد، آزمایشات زمانی که صاحب کالا در حال تکمیل اسناد کالای خود است و شرایط اظهار را فراهم می‌آورد انجام شده و پس از اظهار کالا به گمرک بلافاصله بعد از صدور مجوز قانونی به گمرک، تشریفات جهت ترخیص انجام شود.
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران اظهار کرد: اخیراً طی بازدید به عمل آمده توسط وزیر امور اقتصادی و دارایی و دستور و تاکید وی مبنی بر عملیاتی شدن این پیشنهاد و در ادامه با تعامل سازمان بنادر و دریانوردی با گمرک مقرر شد که اجازه نمونه برداری حین یا قبل از تخلیه بار برای سازمان‌های همجوار گمرک صادر شود.
سومین دلیل رسوب عدم پرداخت حقوق ورودی به گمرک به شمار می‌آید
وی بیان کرد: سومین علت رسوب کالا عدم پرداخت حقوق ورودی است که در آن صاحبان کالا حین انجام تشریفات گمرک تا مرحله صندوق پیش رفته اما به ۲ دلیل نتوانسته باقی مراحل را طی کند. صاحب کالا یا عمداً حقوق ورودی را تودیع نمی‌کند که کالای خود را در گمرک نگه دارد و یا حقوق ورودی را به دلیل عدم تمکن مالی پرداخت نکرده است.
تسهیلات گمرک برای صاحبان کالایی که تمکن مالی ندارند
جمال ارونقی افزود: در حالتی که صاحب کالا تمکن مالی ندارد گمرک تسهیلاتی را برای آنها فراهم ساخته، به این صورت که با پذیرش ضمانت نامه معتبر بانکی به جای تودیع حقوق ورودی به صورت نقدی، نسبت به ترخیص کالا اقدام و پس از آن هرزمانی که تمکن مالی صورت پذیرفت، نسبت به تسویه مبلغ ضمانت نامه اقدام می‌کند.
وی تصریح کرد: علاوه بر آن صاحب کالا ممکن است توانایی یا امکان ارائه ضمانت نامه بانکی را نیز نداشته باشد در این حالت، گمرک با در نظر گرفتن تسهیلات نسیه، ۴۰ درصد کالا را در گمرک به عنوان وثیقه حقوق کالای ورودی نگه داشته و ۶۰ درصد باقی مانده بدون پرداخت حقوق ورودی از گمرک ترخیص می‌شود. صاحب کالا پس از فروش کالا و پرداخت حقوق ورودی؛ ۴۰ درصد کالای نگهداری شده در گمرک را نیز تحویل می‌گیرد.
ورود سازمان اموال تملیکی راهکاری برای رفع رسوب کالاها
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران اشاره کرد: اگر صاحب کالا عمداً کالایی که تشریفات گمرکی آن به پایان رسیده است را از گمرک ترخیص نکند و به هردلیلی قصد ماندگاری بی دلیل کالای خود در گمرک را داشته باشد در این صورت، گمرک وظیفه و تکلیفی برعهده دارد که طبق آن کالاهایی که تشریفات گمرکی آنها انجام شده و مدت زمان یک ماه از تاریخ صدور پروانه گذشته باشد، یا تشریفات گمرکی آن انجام نشده و مشکل خاصی از جهت انجام تشریفات گمرکی ندارند نسبت به اعلام لیست این اموال به سازمان اموال تملیکی اقدام کندو سازمان اموال تملیکی به عنوان مرجع فروش کالاهای متروکه نسبت به فروش این اقلام اقدام کند.
طولانی شدن رسیدگی به ارزش کالا چهارمین دلیل رسوب و دپوی کالا
وی ادامه داد: چهارمین علت دپوی کالا پس از اظهار تطویل در رسیدگی به ارزش کالاهای موضوع اظهارنامه گمرکی است. از زمانی که مسئولیت دریافت حقوق ورودی برعهده گمرک بوده و گمرک مسئول دریافت و واریز حقوق ورودی است، در کشوری مانند جمهوری اسلامی ایران که حقوق ورودی براساس ارزش کالا تعیین و دریافت می‌شود، بررسی ارزش کالا امری اجتناب ناپذیر است، این امر توسط گمرکات انجام می‌شود یعنی ارزش تمامی کالاها پس از اظهار کالا به گمرک باید توسط گمرک رسیدگی شود.
تطابق، بیش بود و کم بود ارزش کالا چگونه سبب رسوب می‌شود؟
ارونقی ابراز کرد: در زمان رسیدگی به ارزش کالا سه اتفاق ممکن است رخ دهد: مورد اول این است که زمانی که ارزش کالای اظهاری به گمرک مورد پذیرش گمرک واقع شده ترخیص کالا مشکلی ندارد.
وی افزود: در مورد دوم نیز ممکن است ارزشی که صاحب کالا به گمرک اظهار کرده است بیش از ارزشی باشد که در سوابق گمرک وجود دارد، در این صورت مانعی برای ترخیص کالا به وجود نمی‌آید اما بعد از ترخیص کالا از گمرک، بلافاصله نسبت به بیش بود ارزش رسیدگی می‌شود؛ پس بیش بود ارزش نمی‌تواند از دلایل رسوب کالا در گمرکات باشد.
جمال ارونقی اظهار کرد: طبق مورد سوم اگر صاحب کالا ارزشی کمتر از ارزش موجود در سوابق موجود در گمرک پرداخت کند، در این صورت گمرک با رعایت مواد قانونی به این ارزش رسیدگی کرده و اگر کم اظهاری صورت گرفته باشد مابه التفاوت به همراه جریمه متعلقه طبق ماده ۱۰۸ قانون امور گمرکی، از صاحب کالا دریافت می‌کند. طبق این مورد رسوب کالا ممکن است اتفاق بیافتد.
دلیل دیگر؛ روند بررسی اظهارنامه و طولانی شدن آن
معاون فنی و امور گمرکی گمرک ایران تصریح کرد: طولانی شدن بررسی اظهارنامه توسط کارشناسان مجازی یکی دیگر از دلایل رسوب کالا پس از اظهار به گمرک است. رسیدگی به تشریفات اظهارنامه توسط کارشناسان انجام می‌شود که تحت سامانه جامع گمرکی توسط کارشناسان مجازی در سطح کشور انجام شده و می‌تواند یکی از دلایل رسوب کالا در گمرک تلقی گردد. گمرک اقداماتی را در این خصوص داشته است اما تا نیل به وضعیت مطلوب، هنوز فاصله دارد.
گروه‌هایی که در مسیر سبز قرار گرفته اند
ارونقی ابراز کرد: تمامی اقلام اساسی در حال حاضر در مسیر سبز تعریف شده اند که در آن کارشناس وجود ندارد و تشریفات گمرکی تنها در درب خروج انجام می‌شود.
وی بیان کرد: فعالان مجاز اقتصادی که فیلترهای مختلفی را گذرانده و در نهایت به عنوان فعالین مجاز اقتصادی به گمرک معرفی شده که اسناد و اظهارنامه‌هایی که به گمرک اظهار می‌کنند نیز در مسیر سبز قرار داشته و تشریفات برای آنان در سرویس ارزیابی وجود ندارد و مستقیماً به درب خروج هدایت می‌شوند.
جمال ارونقی اشاره کرد: سومین مورد، واحدهای تولیدی هستند که به گمرک شناسانده می‌شوند و پس از کسب پارامترهای مدنظر، کالاهای این واحدها نیز در مسیر سبزقرار می‌گیرند.
وی با بیان این که در تلاشیم گروه‌های جدیدی را به این سه گروه اضافه کنیم، خاطرنشان کرد: این تلاش‌ها برای این است که صاحبان کالا بدون نیاز به کارشناس مجازی بتوانند تشریفات گمرکی خود را انجام دهند و کالاها ترخیص و به دست مصرف کننده برسند.
جمال ارونقی در پایان گفت: درصد بسیار کمی از این دلایل به گمرک مربوط است. درست است که به اعتقاد برخی مراجع، دیواری کوتاه‌تر از دیوار گمرک وجود ندارد و این افراد فکر می‌کنند می‌توانند هر ایستائی یا مانعی را در راه تجارت خارجی به سازمان گمرک نسبت دهند، ولی به صورت کلی، هم در مورد رسوب کالا پیش از اظهار به گمرک و هم پس از اظهار به گمرک، سازمان گمرک کمترین نقشی در این خصوص و ماندگاری بی جهت کالا ندارد. لازم به ذکر است که گمرک سازمانی مجری است و معمولاً سیاست هاو قوانین سازمان‌های دیگر را اجرا می‌کند، اگر موضوع دپوی کالا به صورت کارشناسی شده پیگیری شود نقش اندک گمرک به اثبات خواهد رسید. این موضوع باید به نحو درستی اطلاع رسانی شود که همه تقصیرات متوجه گمرک نشود؛ البته خوشبختانه فعالان اقتصادی، صاحبان کالا و دست اندرکاران مربوطه، در حال حاضر کاملاً در جریان این موضوعات هستند.